Varen in IJS

Deze pagina bevat informatie over het varen in met ijs bedekte wateren en maatregelen bij varen/werken bij buitentemperaturen van 0°C en lager. 

Het kan voorkomen dat buitentemperaturen lager dan 0°C zijn of worden. Dit vergt bijzondere aandacht in: 

• Voorbereidingen en uitvoering van werkzaamheden door bemanning;
• Voorbereidingen en uitvoering tijdens het varen en manoeuvreren in met ijs bedekte wateren;
• Voorbereidingen aan schepen en de installaties aan boord. 

Risico’s (PZI Safety Alert) 

Voor bemanning:

• Grotere kans op uitglijden, struikelen en vallen door gladheid; 
• Gladheid op trappen; 
• Vallen in koud water kan een shock en onderkoeling veroorzaken, het reddingsvest is dus zeker wanneer het kouder wordt nóg belangrijker; 
• Vallend ijs van bruggen, sluizen, zeeschepen, etc. 

Voor het schip:

• Bevriezen van leidingen, afsluiters, ontluchtingen, pompen etc.; 
• Ontluchtingsopeningen van ballasttanks kunnen dichtvriezen met ballast verpompen waardoor mogelijk schade aan het schip kan ontstaan. 

Voor het varen:

• IJs kan de koers van het schip beïnvloeden en het manoeuvreren bemoeilijken;
• Dikke ijsschotsen kunnen schade veroorzaken aan de scheepshuid, boegschroeven en roeren; 
• Water in de ballasttanks kan bevriezen en ontdooien wat invloed kan hebben op de stabiliteit.

Maatregelen (uit PZI Safety Alert) 

• Draag geschikte PBM’s en draag ze op een correcte manier (goed schoeisel tegen uitglijden, helm tegen vallend ijs, reddingsvest tegen verdrinking, winterkledij tegen bevriezen). Zie ook hieronder de PZI animatie over dergelijke gevaren.; 
• Loop te allen tijde rustig en via de antislippaden, houd werkplekken en looppaden vrij van sneeuw en ijs en markeer deze duidelijk, strooi zout in geval van sneeuw. Maak gebruik van de railing;
  Zorg voor genoeg verlichting op het dek; 
• Wissel de bemanning wat vaker af wanneer zij in de kou werken;
• Bespreek de gevaren, maatregelen en relevante noodprocedures met de bemanning en met eventuele bezoekers;
• Houd het dek ijsvrij. Dek ankerlier, touwen en draden af en houd afdekplaten van ankerkluizen ijsvrij; 
• Houd rekening met het feit dat vochtige touwen en draden gemakkelijk bevriezen en hierdoor veel onhandelbaarder zijn; probeer deze zo veel mogelijk droog en boven het vriespunt te bewaren;
• Indien er op de vaarwegen ijs begint te komen, blijf bij het varen door het ijs dan zoveel mogelijk van dek; 
• Ga bij sluizen vroegtijdig naar het voorschip. Let op bij sluizen met een hefdeur, hier kunnen ijspegels aan hangen die naar beneden kunnen vallen; 
• Wees bewust dat er in sluizen ijsvorming aan sluiswanden kan zijn;
• Wees bewust dat dit ijs ook los kan komen als het water in de sluis zakt tijdens het schutten, of wanneer men in een sluis vaart/is die niet gevuld is. Sommige sluizen zijn meters hoog, in extreme gevallen tientallen meters (bijvoorbeeld Main-Donau-Kanaal) en dat zich ijs van meters hoog naar beneden kan vallen. Zie ook de PZI animatie over dit gevaar.;
• Start vroegtijdig de motoren en laat deze rustig op temperatuur komen;
• Tap pompen, leidingen, slangen en waterkranen af en bescherm deze tegen bevriezing;
• Houd bilges in ruimen en machinekamer(s) leeg;
• Controleer koelwatersystemen van motoren met gesloten koelwatersysteem op antivries;
• Houd accu’s goed gevuld en onder spanning;
  Houd brandstoftanks en smeerolietanks die tegen de scheepshuid zitten zo vol mogelijk (condensvorming);
• Controleer vóór het laden/lossen de ladingpompen op gangbaarheid en alle klokken op meelopen i.v.m. eventuele bevriezing;
• Wees er zeker van dat er genoeg brandstof is mocht je vertraging oplopen of niet mogen lossen in verband met ijs;
• Lokale autoriteiten kunnen konvooivaart op sommige vaarwegen verplichten. Houd de plaatselijke richtlijnen alsmede je voorgangers in de gaten;
• Voeg additieven toe bij brandstof in dekmotoren/dagtanks om stolling van de parafine in de brandstof te voorkomen;
• Forceer bij extreme kou tijdens het sleutelen niets, het materiaal (staal, brons en kunststof) kan broos worden;
• Controleer verwarmingssystemen op goede werking; 
• geen radiatoren afsluiten;
• Dikke ijsschotsen kunnen schades veroorzaken in de scheepshuid. Regelmatige controle op lekkages van machinekamers, ladingtanks e.a. is dan aanbevolen;
• Schepen met water in de ladingtankverwarming dienen de circulatiepomp te laten draaien en de temperatuur van het water in de gaten te houden. Temperatuur instellen op +5°C;
• Tap alle dekwas-, ballastleidingen ed. steeds goed af. Blaas de leidingen eventueel met lucht door en laat de afsluiters open staan;
• Controleer bij het vullen en leegmaken van ballast- en zijtanks of de ontluchtingen geheel vrij zijn van ijs. Dit om opblazen of imploderen van deze tanks te voorkomen;
• Spuit sloten in met grafiet. 

Het varen in met ijs bedekte wateren 

IJs is een obstakel voor elk schip, zelfs voor een ijsbreker en een ervaren schipper wordt geadviseerd om een gezond respect te hebben voor de kracht van ijs in al zijn vormen. Echter, het is heel goed mogelijk om met onze binnenvaartschepen met succes te varen over met ijs bedekte wateren.
Het eerste principe van succesvol varen over met ijs bedekte wateren is het handhaven van de bewegingsvrijheid: zodra een schip vast komt te zitten, gaat het schip daarheen waar het ijs heen gaat. Varen in ijs, met of zonder escorte van een ijsbreker, eist veel geduld en kan een vermoeiende taak zijn. Het open water langs een moeilijk ijsgebied (indien de grenzen daarvan bekend zijn) is vaak de snelste en veiligste manier om te varen. Mocht dat niet kunnen, dan zijn hieronder een viertal basisregels waar men rekening moet houden tijdens het varen in ijs: 

• Zorg dat het schip blijft bewegen – al is het zelfs heel langzaam, maar probeer beweging in het schip te houden;
• Probeer ‘mee’ te werken met de ijsbeweging en haar zwakke punten, maar niet ‘tegen het ijs’; 
• Te hoge snelheid leidt bijna altijd tot ijsschade; 
• Ken de manoeuvreereigenschappen van uw schip. 

Eisen aan schepen die in ijs varen 

De voortstuwingsinstallatie(s) en stuurinrichting(en) van elk schip dat in ijs wilt varen, moeten betrouwbaar zijn en moeten snel kunnen reageren op manoeuvres. De navigatie- en communicatieapparatuur moet even betrouwbaar zijn (VHF, (D)GPRS, AIS, radarinstallatie(s)). 

Lege en gedeeltelijk geladen schepen zouden eigenlijk zo diep als mogelijk moeten worden geballast, maar overmatige ligging ‘achterover’ wordt niet aanbevolen, omdat dit de wendbaarheid vermindert en de kans op ijsschade aan het kwetsbaarste onderste deel van schroef en roeren vergroot. Luchtinlaten van machinekamers moeten vrij van ijs en sneeuw worden gehouden. Voor nachtvaart moeten goede zoeklichten beschikbaar zijn om te helpen bij het zicht tijdens de nachtnavigatie met of zonder ijsbreker ondersteuning of konvooivaart. 

Het invaren van een met ijs bedekt gebied 

• Vaar niet het ijs in als er een alternatieve en wellicht langere, open water route beschikbaar is;
• Het is heel gemakkelijk en uiterst gevaarlijk om de hardheid van ijs te onderschatten; 
• Vaar het ijs in op een lage snelheid om de eerste impact te krijgen; 
• eenmaal in het ijs, kunt u de snelheid geleidelijk verhogen om de vooruitgang en controle van het schip te handhaven, maar laat de snelheid niet toenemen dan het punt waarop ze ijsschade zou kunnen lijden; 
• Wees bereid dat er plotseling ‘volaan achteruit’ geslagen moet worden; 
• Vermijd, indien mogelijk, het navigeren in ijs in het donker. Indien dit toch gedaan wordt, zorg dat er voldoende krachtige verlichting is die vanaf de stuurhut bediend kan worden;
• Scheepsschroeven en roeren zijn de meest kwetsbare delen van het schip; 
• indien men in het ijs achteruit moet varen, wees er dan op bedacht dat dit schade aan schroef (schroeven) en roer (roeren) kan veroorzaken; 
• Wanneer een schip dat zelfstandig in het ijs vaart en vast vaart, kan het vereist zijn dat een ijsbreker hulp moet verlenen om weer vrij te komen. 

IJsbrekers 

Soms is het nodig, of in sommige gevallen zelfs verplicht, dat er in konvooi een bepaalde route gevaren moet worden. Vaak zal een konvooi door een ijsbreker(s) begeleid worden. Deze ijsbreker(s), hun schippers en bemanningen, zijn op de hoogte van de heersende ijsomstandigheden en zijn zeer bekwaam en ervaren om deze gespecialiseerde vorm van escorte/begeleiding door het ijs succesvol te begeleiden. Het is echter zaak om de instructies van de schipper van de ijsbreker, of van een speciaal daartoe aangewezen konvooileider, strikt op te volgen. Zij zullen vaarsnelheid, koers, onderlinge afstanden tussen schepen, en bovenal de vormen van communicatie bepalen en begeleiden. 

Voorbereidingen 

Wees voorbereid! Het varen in ijs, en de daarmee vaak samenhangende omstandigheid van omgevingstemperaturen onder 0°C, vergt een goede voorbereiding. In het kader daarvan: 

• Zorg voor een goede reisplanning. Neem in uw reisplanning de mogelijkheid mee dat ijsvorming, of varen in ijs, kan voor komen. Zorg dat u geïnformeerd bent over de laatste omstandigheden en informatie over ijsvorming en verwachtingen. Er zijn veel gegevensbronnen van de overheden beschikbaar hiervoor. Denk aan www.vaarweginformatie.nl, www.elwis.de, www.visuris.be, www.voies-hydrauliques.wallonie.be, www.doris.bmk.gv.at; 
• Zorg dat er voldoende voorraden aan boord zijn (o.a. brandstof, drinkwater); 
• Zorg dat alle motoren en stuurinstallaties zonder problemen functioneren; 
• Wees bewust van het feit dat varen in ijs extra inspanning kost en vermoeiend kan zijn. Zorg dat er voldoende bemanning is, en dat er vooraf, en waar mogelijk tijdens de vaart, voldoende rust genoten wordt. 

Overige 

Hieronder nog enkele overige aandachtspunten: 

• Houd bij een leeg schip rekening met de mogelijkheid van blokkering van schroeven en roeren door het ijs; 
• Blokkeer ankers ter voorkoming van onverwacht vallen; 
• Zorg aan alle kanten voor goed zicht en houd hiervoor de ramen van de stuurhut vrij van ijs; 
• Tijdens de vaart door het ijs en door ijsophoping, dient men rekening te houden met onverwachte bewegingen en zelfs plotseling stilliggen van het schip; 
• Houd afmeergerei (lieren, ankerlieren, winches) ijsvrij; 
• Wees bewust dat ijs zich in een bun van een boegschroef kan ophopen waardoor een boegschroef in sommige gevallen geen stuwkracht meer kan hebben; 
• Wees bewust dat ijs zich in beunkasten kan ophopen en de koeling van motoren hierdoor niet optimaal, of zelfs helemaal weg kan vallen (omdat er geen doorstroming van water door deze beunkasten kan zijn); 
• Wees bewust dat door veranderende weersomstandigheden een ijssituatie zich plots kan verslechteren. Bijvoorbeeld dat door een harde wind, ijs kan gaan kruien. Kruiend ijs kan een levensbedreigende situatie opleveren! 

Bronnen: European Barge Manual, Platform Zero Incidents

Wij zijn niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze tekst. U dient zelf de plaatselijke omstandigheden en de daarbij behorende wetten en reglementen te controleren.